Samen werken aan een veilige, gezonde en duurzame leefomgeving?
- BezoekadresKelvinbaan 40 (2e etage), 3439 MT Nieuwegein
- PostadresPostbus 1475, 3430 BL Nieuwegein
- Telefoon030-2311377
- E-mailinfo@lbpsight.nl
Dit artikel verscheen eerder in Bouwwereld.
21 mei 2025
Ruimteakoestiek verbeteren? Zo doe je dat op een circulaire manier
Een goede ruimteakoestiek is essentieel voor de functionaliteit van een ruimte. Kun je de ruimteakoestiek in je interieur verbeteren én het milieu zo min mogelijk belasten? Ja, bij voorkeur door bestaande materialen te hergebruiken. De uitdaging hierbij is dat de materiaalkwaliteit of -prestaties niet altijd duidelijk zijn. Als er specifieke prestatie-eisen worden gesteld is het wel belangrijk die te kennen. Denk aan eisen voor geluidabsorptie of brandklasse. In dit artikel geven we praktische voorbeelden om de ruimteakoestiek circulair te verbeteren, inclusief aandachtspunten.
Het gebruik van circulaire materialen maakt deel uit van een circulaire economie, waarbij het streven is om producten en grondstoffen zoveel mogelijk te hergebruiken, recyclen of upcyclen. In plaats van materialen eenmaal te gebruiken en vervolgens af te voeren als afval, wordt er gekeken naar de levenscyclus om de ecologische voetafdruk te verkleinen. Materialen die oorspronkelijk bedoeld waren voor andere doeleinden, kunnen worden hergebruikt of gerecycled om in een nieuwe toepassing de ruimteakoestiek te verbeteren. Het is daarbij belangrijk ook mee te nemen wat er na de nieuwe gebruiksfase met deze materialen gaat gebeuren. Kan de levensduur opnieuw verlengd worden door hergebruik, of moeten ze gerecycled worden voor een andere toepassing? De mate van losmaakbaarheid speelt hier een grote rol.
De ruimteakoestiek verbeteren
Een goede ruimteakoestiek voorkomt een te lange nagalmtijd en te hoge geluidniveaus. Deze factoren kunnen het welzijn van de mensen in de ruimte namelijk negatief beïnvloeden, wat leidt tot stress of concentratieproblemen. Goede akoestiek draagt juist bij aan rust en productiviteit.
Circulaire materialen kunnen op verschillende manieren bijdragen aan de verbetering van de ruimteakoestiek, bijvoorbeeld door geluid te absorberen of juist te diffuseren. Geluidabsorptie voorkomt of vermindert het weerkaatsen van geluidsgolven in de ruimte. Dit helpt echo’s en galm te verminderen. Diffuseren betekent het verspreiden van geluid in verschillende richtingen, waardoor echo’s worden verminderd. In dit artikel gaan we in op geluidabsorberende materialen of toepassingen. In utiliteitsgebouwen bevindt de geluidabsorptie zich vaak in het plafond, bijvoorbeeld het systeemplafond. Ook zien we steeds vaker geluidabsorberende wandpanelen, bijvoorbeeld in ruimtes met een groot volume, zoals gymzalen of vides.
Circulaire oplossingen door hergebruik
Drie voorbeelden van hergebruikte materialen die je kunt inzetten voor verbetering van de ruimteakoestiek zijn houten latten of planken, poreuze of wollige isolatiematerialen en systeemplafondtegels. We gaan alle drie de categorieën langs.
Houten latten of planken
Oude latten of planken uit geveldelen kunnen in het interieur worden toegepast als geluidabsorberende wand- of plafondafwerkingen. Hierbij zorgen de spleten tussen de latten voor de geluidabsorptie, niet de latten zelf. Voor opbouw aan een wand moeten de latten of planken op een spouw van minimaal 50 mm geplaatst worden. De spouw wordt gevuld met geluidabsorberend materiaal. Voor geluidabsorptie aan het plafond moeten de latten onder de installatiecomponenten aangebracht worden met minimaal 100 mm isolatie erbovenop. Plaats eventueel een opengeweven doek achter de latten. Zorg er in beide gevallen voor dat de openingen tussen de latten ongeveer 20 procent van het totale oppervlak beslaan en verdeel het patroon van de openingen gelijkmatig. De geluidabsorptie kan worden berekend met rekentools. Voor een exactere berekening van de prestatie is een laboratoriummeting nodig. Let op: bij gebruik van latten of planken wordt een eis aan de brandklasse gesteld.
Poreuze of wollige isolatiematerialen
Ook poreuze of wollige isolatiematerialen kunnen hergebruikt worden om geluid te absorberen in een ruimte. Zachte materialen zoals minerale wol, biobased wol, polyesterwol of gerecyclede katoenvezels kunnen daarvoor in de spouw worden geplaatst, achter de wand- of plafondafwerking. Het is belangrijk om de spouw volledig te vullen om uitzakken te voorkomen. Daarnaast moet gecontroleerd worden op loslatende vezels. In binnenruimtes mogen deze materialen niet direct tegen buitengevels of daken worden geplaatst, omdat er dan een risico op schimmelvorming bestaat. Ook moet rekening worden gehouden met de brandklasse-eisen. De geluidabsorberende prestatie is afhankelijk van het type materiaal en de dikte, maar kan in grote lijnen worden benaderd.
Systeemplafondtegels
Ook systeemplafondtegels kunnen hergebruikt worden voor extra geluidabsorptie in plafonds of de constructie. Dit kan op verschillende manieren: door de tegels een-op-een in een nieuw plafondraster te plaatsen, door ze bovenop een bestaand plafond te leggen voor extra demping, of door ze in de spouw van wand- of plafondafwerking te verwerken.
Bij hergebruik is het belangrijk om de prestatie van de tegels te achterhalen, bijvoorbeeld op basis van het merk of producttype. Houd daarnaast rekening met de brandklasse-eisen. De geluidabsorberende prestaties kunnen worden bepaald via laboratoriummetingen of door praktijkmetingen te doen.
Nieuwe materialen gebruiken
Soms is direct hergebruik van materialen niet mogelijk. Er is dan een aantal opties om de ruimteakoestiek toch op circulaire wijze te verbeteren:
- Beperk de hoeveelheid geluidabsorberend materiaal door te kiezen voor materialen met een zeer goede geluidabsorptie voor maximale prestaties. Pas deze materialen toe op de meest efficiënte plek in een ruimte. In het plafond betekent dat dat je geluidabsorptie gelijkmatig verdeelt, op de wand moet je geluidabsorptie dicht bij de geluidbron toepassen.
- Kies nieuwe producten van zoveel mogelijk biobased en gerecyclede grondstoffen, van fabrikanten die aan kunnen tonen:
- wat de levensduur is van een materiaal.
- wat er na de levensduur met het product kan gebeuren. Heeft de fabrikant een terugnamegarantie? Kan het product hergebruikt worden in dezelfde of in een andere toepassing? Kan het worden gerecycled of moet het uiteindelijk verbrand worden?
- wat de milieubijdrage is. Bijvoorbeeld materialen die zijn opgenomen in de Nationale Milieudatabase (NMD) of materialen waar op een andere manier een Life Cycle Analysis (LCA) van beschikbaar is. Onderling vergelijk tussen producten is dan mogelijk.
- dat het product op een losmaakbare manier bevestigd kan worden.
Losmaakbaarheid
Om toekomstig hergebruik te bevorderen, moeten materialen bevestigd worden op een gemakkelijk losmaakbare manier, zodat het minimaal beschadigd raakt. Kies daarom liever voor mechanische bevestigingen dan voor bevestigingen met lijm. Zie ook het rapport ‘Circulair Buildings, meetmethode voor losmaakbaarheid versie 2.0’ van de Dutch Green Building Council (DGBC).
Brandgedrag en circulariteit
In gebouwen worden verschillende eisen gesteld aan de brandklasse en rookproductie van (bouwkundige) afwerkingsmaterialen. Voor een gangbare ruimte is dit brandklasse D-s2 volgens NEN EN 13501-1 en voor een extra beschermde vluchtroute is dit brandklasse B-s2. Om vast te stellen of een materiaal hieraan voldoet, moet het getest zijn. Zorg dat het materiaal wordt getest zoals het wordt toegepast. Bij een combinatie van verschillende materialen kan de invloed van deze materialen op elkaar zodanig zijn dat de brandbaarheid wordt versterkt. Materialen die bijvoorbeeld op een onbrandbare ondergrond voldoen aan brandklasse D-s2, kunnen gecombineerd met andere materialen opeens niet meer voldoen.
Helaas is er bij hergebruikte materialen lang niet altijd een testcertificaat beschikbaar en is het dus lastig om te bepalen of ze voldoen. Soms kan een adviseur een nadere beoordeling uitvoeren, maar als die ook geen uitsluitsel kan geven, zul je toch moeten testen. Van veel biobased materialen is inmiddels wel een certificaat beschikbaar, maar helaas vaak nog niet voor de combinatie met andere materialen. Naar onze mening zouden leveranciers dan ook meer informatie moeten geven en meer moeten testen.
Hoe kies je geschikte materialen?
Er is nog een aantal belangrijke zaken om op te letten bij de keuze voor materialen:
- Geluidabsorptie: kies materialen, of een combinatie van materialen, met een hoge geluidabsorptie. Controleer of de geluidabsorptie voldoet aan de gestelde eis als er een prestatie-eis gesteld is.
- Kwaliteit en duurzaamheid: let erop dat de gebruikte materialen van hoge kwaliteit zijn, zodat ze lang meegaan en geschikt zijn voor een nieuwe toepassing. Denk ook aan de mogelijke eisen voor stootvastheid of brandklasse.
- Herbruikbaarheid en recyclebaarheid: kies materialen die na gebruik weer eenvoudig hergebruikt of gerecycled kunnen worden, zodat ze een langere levenscyclus hebben.
- Gezondheid en veiligheid: zorg ervoor dat gerecyclede materialen geen schadelijke stoffen bevatten die de luchtkwaliteit of het welzijn van gebruikers beïnvloeden.
Circulaire materialen vergelijken
Duurzaamheid en circulariteit zijn brede begrippen. Circulariteit is een ontwerpstrategie om een duurzamer product of gebouw te realiseren. Er is een wildgroei aan producenten die claimen circulair of duurzaam te zijn zonder onderbouwing. Soms omdat een percentage van hun grondstoffen bestaat uit gerecycled materiaal. Soms omdat een klein deel van de grondstoffen een biobased herkomst heeft. En soms omdat het product in de toekomst mogelijk hergebruikt kan worden. Je kunt producten pas echt vergelijken als er een vergelijkbare LCA gemaakt is. De Environmental Product Declaration (EPD) is een verkorte versie van het LCA-rapport (levenscyclusanalyse). Vraag dus – indien mogelijk – naar de EPD (of LCA). Controleer voordat je de data gebruikt wel of de eenheid, rekenmethode en database hetzelfde zijn. Van sommige producten zijn deze gegevens ondertussen ook in de Nationale Milieudatabase opgenomen. Daarmee is onderling vergelijk eenvoudig mogelijk. De bepalingsmethode voorziet hierbij namelijk al in de vergelijkbaarheid.
Biobased en circulariteit
Het grote voordeel van biobased absorptiematerialen is dat ze gemaakt zijn van hernieuwbare grondstoffen zoals hout, vlas, hennep, schapenwol of gerecycled katoen. Deze materialen groeien snel en kunnen opnieuw worden geoogst, wat zorgt voor minder druk op de natuurlijke hulpbronnen. Daarnaast bevatten ze meestal geen schadelijke chemicaliën of schadelijke stoffen die wel in synthetische producten kunnen zitten. Tot slot zijn biobased materialen vaak biologisch afbreekbaar of recyclebaar. Houd er wel rekening mee dat een biobased product – vergeleken met meer traditionele materialen – niet per definitie de laagste milieubelasting heeft. Het fabricageproces heeft eveneens invloed op de uiteindelijke LCA-score. Daarnaast is de term ‘biobased’ op dit moment nog niet beschermd en mag een fabrikant ook bij een zeer laag percentage aan biobased materiaal deze term gebruiken.